ThS. Nguyễn Thị Kim Oanh

Phó Trưởng khoa Lý luận cơ sở

77 năm xây dựng và phát triển, Trường Chính trị tỉnh Nghệ An là nơi đào tạo đội ngũ cán bộ lãnh đạo Đảng, chính quyền, đoàn thể cấp cơ sở, cán bộ, công chức, viên chức trên địa bàn tỉnh về lý luận chính trị - hành chính, nay là Trung cấp lý luận chính trị. Nhà trường đã đào tạo được một đội ngũ cán bộ có chất lượng cho tỉnh nhà. Suốt chặng đường hoạt động, dù trong hoàn cảnh nào, Trường Chính trị Nghệ An đều cố gắng khắc phục mọi khó khăn, tích cực đổi mới phương pháp và hình thức dạy học, hoàn thành nhiệm vụ của mình.                      

Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, hiện đại nói chung hiện nay là một tất yếu khách quan nhằm đạt được yêu cầu giải quyết những vấn đề do thực tiễn đặt ra. Phương pháp dạy học với tư cách là một khoa học, nó không chỉ là hình thức bên ngoài mà còn là biểu hiện bên trong của nội dung, đó chính là đặc trưng tri thức của môn học. Vì vậy, trong quá trình dạy học, người dạy phải căn cứ vào đặc trưng tri thức của môn học để xác định hệ thống phương pháp dạy học phù hợp. Nếu áp đặt ý chí chủ quan, căn cứ vào những gì mình có của người dạy mà áp đặt cách thức dạy học thì quá trình dạy học sẽ không mang lại hiệu quả, người dạy không thể đánh giá được sự lĩnh hội của người học, không truyền đạt được những kiến thức khoa học phù hợp với đặc điểm môn học, phù hợp với quá trình hình thành kỹ năng cho người học.

Giảng viên phải biết đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, lấy học viên làm trung tâm thì giờ giảng sẽ trở nên sinh động, hấp dẫn, mối quan hệ người dạy - người học sẽ trở nên gần gũi, tốt đẹp qua việc giải quyết các tình huống liên quan đến nội dung bài học và cuộc sống của người học. Bên cạnh đó, khả năng chuyên môn của người thầy sẽ tăng lên nhờ được cập nhật kiến thức thường xuyên  để đáp ứng các câu hỏi của người học trong thời đại thông tin như hiện nay.

Để đổi mới phương pháp dạy học trong giảng dạy lý luận chính trị tại trường chính trị tỉnh, cần tập trung giải quyết tốt một số nội dung cơ bản sau:

Thứ nhất, cần nâng cao trách nhiệm và đam mê của giảng viên đối với việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực. Để thực hiện giải pháp này, Đảng uỷ, Ban Giám hiệu nhà trường cần tổ chức nhiều hơn nữa những sinh hoạt chuyên đề bàn sâu về phương pháp dạy học tích cực, chỉ rõ những hạn chế trong phương pháp dạy học của giáo viên và ảnh hưởng của nó đối với chất lượng đào tạo của nhà trường. Coi vấn đề đổi mới phương pháp dạy học là một nội dung được trao đổi thường xuyên trong các cuộc sinh hoạt chi bộ, sinh hoạt chuyên môn của các khoa. Kiểm tra việc vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học, sử dụng các phương tiện dạy học hợp lý. Bên cạnh đó, cần thường xuyên đổi mới việc ra đề thi theo hướng tích cực với việc gợi mở vấn đề theo hướng tích cực. Thực hiện tốt quy định chế độ dự giờ giảng của giảng viên, đồng thời thành lập hội đồng và phân chia thành từng nhóm phối hợp với các khoa để dự giờ, nhận xét chất lượng bài giảng của giáo viên, khuyến khích, nêu gương những giờ giảng tốt. Biến hội thi giảng viên giỏi của nhà trường thành phong trào học tập lẫn nhau.

Thứ hai, thường xuyên bồi dưỡng, rèn luyện việc đổi mới phương pháp dạy học cho đội ngũ giảng viên. Do đó, để có một giờ học tốt, mang lại hứng thú cho học viên trong quá trình học tập, đòi hỏi giảng viên cần có những kỹ năng nhất định về quá trình chuẩn bị, thiết kế bài dạy. Chính vì thế,  nhằm giúp cho giảng viên tự tin, góp phần thành công vào quá trình dạy học, cần bồi dưỡng cho giảng viên những kỹ năng sau:  

Kỹ năng thiết kế mục tiêu bài giảng: Để xác định mục tiêu của bài học cần thực hiện các yêu cầu như: Xác định rõ mục tiêu của bài học, tiết học, xác định vị trí của bài học trong chương trình và lên kế hoạch dạy học một cách hợp lý. Việc xác định mục tiêu của bài học, môn học sẽ giúp cho giảng viên  không bị chệch hướng, đồng thời phù hợp với hoàn cảnh thực tế mà mục tiêu bài học đã đề ra. Xác định được vị trí của từng tiết học, bài học, giảng viên  sẽ có tầm nhìn tổng thể và biết lựa chọn nội dung trọng tâm của các tri thức cần dạy, phát huy được tính tích cực, sáng tạo, độc lập suy nghĩ của học viên. Giảng viên  cần hiểu và nắm bắt được những đặc điểm và trình độ, khả năng tiếp thu kiến thức, kỹ năng của từng học viên, từng nhóm học viên. Điều này là rất quan trọng nhằm giúp cho giảng viên xác định khối lượng tri thức người học cần được tiếp thu, khả năng hợp tác trong học tập, đồng thời giúp giảng viên lựa chọn các phương pháp, phương tiện và hình thức dạy học thích hợp với nội dung bài học. Cần bảo đảm tính chất toàn vẹn của nội dung và cấu trúc của bài học, bao quát đủ 3 lĩnh vực chung của học tập đó là: Nhận biết sự vật, hiện tượng, các sự kiện, trên cơ sở đó áp dụng vào các tình huống học tập tương tự trên cơ sở trí nhớ; Thực hiện các thao tác như phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa, suy luận, đánh giá, phán đoán; Nắm bắt khả năng biểu đạt thái độ, tâm tư người học; Năng lực hoạt động thực tiễn tức là phải biết đưa tri thức vào trong các tình huống thực tế, đảm bảo lý luận phải gắn liền với thực tiễn; nâng cao kỹ năng phát hiện và giải quyết vấn đề từ những tình huống thực tiễn đó.

Kỹ năng thiết kế nội dung bài dạy: Trên cơ sở mục tiêu của bài học đã được xác định, giảng viên lựa chọn những nội dung cần truyền đạt, cần làm rõ, theo nguyên tắc làm rõ các khái niệm, thực hiện theo chuẩn kiến thức, kỹ năng. Đồng thời giảng viên phải thiết kế nội dung bài học theo các chủ đề, mỗi chủ đề được cụ thể hóa bằng nhiều tình huống.

Trên cơ sở xác định kiến thức trọng tâm của bài học, giảng viên sẽ quyết định đưa ra số lượng tình huống, câu hỏi nhiều hay ít sao cho phù hợp với dung lượng kiến thức đã đề ra. Đồng thời, số lượng tình huống và tính chất phức tạp của mỗi tình huống phải phù hợp với khả năng tiếp nhận, hình thành kỹ năng, tình cảm của người học. Khi xây dựng hệ thống câu hỏi, tình huống của nội dung bài học, giảng viên  đặc biệt quan tâm đến yếu tố kích thích tính tích cực học tập của học viên, lôi cuốn học viên  vào quá trình tư duy sáng tạo, tìm tòi phát hiện những điều chưa biết từ những điều đã biết. Tránh việc đưa tình huống một cách sơ sài, không sát với nội dung bài học, như vậy sẽ tạo nên sự nhàm chán cho người học. Như vậy, câu hỏi - tình huống đưa ra phải là tình huống có vấn đề. Tình huống có vấn đề là một điều kiện quan trọng của tư duy, song bản thân nó không tự làm nảy sinh tư duy. Tư duy chỉ nảy sinh khi con người nhận thức được vấn đề, lúc đó vấn đề trở thành tình huống có vấn đề.

Giảng viên cần lưu ý vào kỹ năng đặt câu hỏi bởi vì sử dụng câu hỏi trong dạy học tich cực là một yêu cầu quan trọng, nhằm giúp cho học viên xác định được nội dung cần hướng đến. Những câu hỏi của giảng viên  đặt ra trong khi dạy học chủ yếu liên quan đến những điều mà giảng viên đã biết. Đó là những câu hỏi về những gì học viên đã học hoặc suy ra từ những kiến thức đã được biết. Có hai loại câu hỏi: câu hỏi mở và câu hỏi đóng. Trong quá trình đặt câu hỏi giảng viên thường đi từ câu hỏi đóng đến câu hỏi mở. Những câu hỏi mang yếu tố mở, yếu tố nhận biết, khám phá hoặc khám phá lại dưới dạng thông tin khác, bằng cách tìm ra mối liên hệ, các qui tắc, các con đường để tạo ra một câu trả lời hay một cách giải mới. Kỹ thuật hỏi và sử dụng câu hỏi là việc phải làm khi tiến hành bất kỳ nhiệm vụ dạy học nào. Trong bước chuẩn bị, phải xác định nội dung và ý chính của tài liệu học tập, cần phải hỏi về những gì, hỏi để làm gì.

Có 2 dạng câu hỏi: Câu hỏi đóng bao quát nội dung học tập cơ bản, có liên quan đến những ý chính của bài học, thường ứng với khái niệm trung tâm hoặc kỹ năng, phương pháp chủ yếu mà người học phải lĩnh hội. Câu hỏi mở rộng được chuẩn bị dưới dạng các tình huống dự kiến, giả định, còn từ ngữ, câu chữ cụ thể thì chưa xác định, vì loại câu hỏi này chỉ thật sự xảy ra tùy theo tình huống. Tuy không chuẩn bị chính xác được loại câu hỏi mở rộng, nhưng phải có định hướng cụ thể bởi vì loại câu hỏi này có vai trò quyết định trong hợp tác, thảo luận, giữ cho tư duy được phát triển liên tục, các tình huống được sinh động, hấp dẫn.

Kỹ năng tổ chức, điều hành hoạt động giảng dạy: Để cho dạy học tích cực đạt được hiệu quả cao, người giảng viên cần có kỹ năng tổ chức, điều hành hoạt động của lớp học, đây là nét nổi bật của quá trình dạy học tích cực. Các môn học của chương trình lý luận chính trị có tính đặc thù bởi tri thức của môn  học mang tính khái quát, trừu tượng và mang tính lý luận cao. Chính đặc thù của môn học như vậy nên trong quá trình dạy học có nhiều khó khăn trong việc tổ chức và điều hành. Chính vì thế, trong quá trình thực hiện đòi hỏi người giảng viên phải có những kỹ năng để tổ chức và điều hành lớp học nhất định. Để tổ chức, điều hành hoạt động học tập có hiệu quả, giảng viên cần thu hút học viên tham gia vào quá trình học tập và tự giác thực hiện các nhiệm vụ, tạo cơ hội làm cho bài học trở nên thú vị với học viên; cần tạo ra một môi trường tự nhiên, tâm lí – xã hội thuận lợi làm cho học viên làm việc thoải mái, tích cực và hiệu quả ở trong lớp. 

Một số ví dụ như: phương pháp hỏi - đáp không chỉ đơn giản là hình thức giảng vên hỏi, học viên trả lời mà nên được triển khai dưới nhiều hình thức như: học viên hỏi - giảng viên trả lời; giảng viên hỏi - học viên trả lời; giảng viên và học viên cùng trao đổi; học viên trao đổi với nhau…

Khi tổ chức làm việc theo nhóm, cần tiến hành đa dạng như: Nhóm hợp tác, tức là người nhóm trưởng sẽ lập đề cương, sau đó các thành viên nhận từng phần; Nhóm năng lực tức là nhóm trưởng sẽ phải biết năng lực, thế mạnh của các thành viên để phân chia theo cách mỗi thành viên đều phát huy được thế mạnh của mình. Đồng thời rèn luyện thêm một số kỹ năng mềm như: Xây dựng kế hoạch nhóm, phân công công việc; nhóm cùng vận động là các thành viên trong tất cả các nhóm đều phải làm nộp hết tất cả các ý kiến của mình đã được ghi vào giấy để nạp cho nhóm trưởng để chọn lựa, phân loại; Nhóm lớn tức là giảng viên chia lớp thành 2 nhóm: nhóm thảo luận và  nhóm quan sát (sau đó hoán vị cho nhau), nhóm thảo luận trình bày vấn đề được giao, nhóm kia nghe và phản biện

Khi thực hiện phương pháp sàng lọc cần kết hợp với các phương pháp khác như nêu ý kiến ghi lên bảng; hỏi đáp; làm việc nhóm thì mới có thể phát huy tác dụng của phương pháp hỗ trợ cho phương pháp sàng lọc và tiến tới thành công được.

Bên cạnh việc đổi mới phương pháp dạy học thì đổi mới hình thức giảng dạy và thi, kiểm tra cũng là một nhiệm vụ quan trọng đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng dạy học lý luận chính trị trong bối cảnh hiện nay. Bấy lâu hầu như chỉ duy trì một hình thức giảng dạy trực tiếp. Điều này có những ưu điểm đã được ghi nhận. Tuy nhiên, cần đa dạng hoá để có thể thích nghi việc dạy học với mọi hoàn cảnh giúp cho chương trình không bị gián đoạn. Cụ thể, trong thời gian qua, nhà trường đã áp dụng hình thức giảng dạy trực tuyến. Dù có những khó khăn chung nhưng các giảng viên đã rất nỗ lực trong việc truyền tải kiến thức lý luận cũng như giúp học viên vận dụng kiến thức thực tiễn bằng việc giảng dạy và việc đưa những vấn đề gợi mở để  giúp học viên tự nghiên cứu kết hợp trong đổi mới phương pháp giảng dạy. Việc thi, kiểm tra cũng đa dạng, ngoài thi trực tiếp thì còn thực hiện hình thức tự luận mở, viết tiểu luận cuối mỗi môn học gửi bài qua mail về trường. Điều này đã góp phần giải quyết những khó khăn nhất định khi giảng viên và học viên khó có điều kiện làm việc trực tiếp (Ví dụ như trong điều kiện dịch bệnh, thiên tai).

Như vậy, đổi mới phương pháp dạy học hiện nay đã trở thành một yêu cầu cấp bách và cần được đẩy mạnh hơn nữa để tạo được sự biến đổi về chất trong quá trình dạy học. Đổi mới phương pháp và hình thức dạy học ở Trường Chính trị tỉnh Nghệ An là nhiệm vụ quan trọng để nhà trường nâng cao chất lượng đào tạo đối với đội ngũ cán bộ cấp cơ sở, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Tuy nhiên, đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, hiện đại có đạt được kết quả như mong muốn hay không còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Nhưng trên cơ sở điều kiện vật chất hiện có của nhà trường, kết hợp với sự lãnh đạo của Đảng uỷ, sự điều hành của Ban Giám hiệu và tinh thần quyết tâm của tất cả cán bộ, giáo viên nhà trường thì nhất định sẽ thực hiện được với những kết quả mong muốn.