MỞ ĐẦU

Dưới tác động sâu rộng của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, chuyển đổi số đã trở thành xu thế toàn cầu và động lực chiến lược thúc đẩy phát triển quốc gia trên mọi lĩnh vực, nhất là giáo dục - đào tạo. Nhận thức rõ yêu cầu đó, Đảng ta ban hành Nghị quyết số 52-NQ/TW (2019) về chủ trương tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đặt mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam thuộc nhóm 40 quốc gia dẫn đầu về chỉ số đổi mới sáng tạo (GII); tiếp đó là Nghị quyết số 57-NQ/TW (2024) nhấn mạnh “đẩy nhanh chuyển đổi số toàn diện trong giáo dục - đào tạo”, gắn với xây dựng hệ sinh thái số, hệ thống học tập mở, linh hoạt, bảo đảm chất lượng, hiệu quả, công bằng và hội nhập quốc tế. Đây là nền tảng chính trị quan trọng để các trường chính trị cấp tỉnh, thành phố triển khai mạnh mẽ chuyển đổi số, nâng cao hiệu quả giảng dạy lý luận chính trị trong giai đoạn mới. Trong hệ thống này - nơi đào tạo đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý cơ sở - giảng dạy lý luận chính trị giữ vai trò then chốt hình thành tư duy, bản lĩnh và năng lực thực tiễn. Do đó, ứng dụng công nghệ số vừa là tất yếu công nghệ vừa là yêu cầu đổi mới nội dung, phương pháp, tư duy giáo dục, với hai trụ cột: xây dựng môi trường học tập số hiện đại, tương tác cao và phát triển năng lực số cho giảng viên.

NỘI DUNG

1. Cơ sở lý luận và thực tiễn

1.1. Một số khái niệm công cụ

Để triển khai chuyển đổi số trong giảng dạy lý luận chính trị một cách hiệu quả và khoa học, cần làm rõ một số khái niệm công cụ có tính nền tảng.

Trước hết, môi trường học tập số (digital learning environment) được hiểu là không gian học tập tích hợp giữa công nghệ thông tin, nội dung số và tương tác trực tuyến, cho phép người học tiếp cận tri thức mọi lúc, mọi nơi, đồng thời tham gia vào các hoạt động học tập đa phương thức. Môi trường này được hỗ trợ bởi các tài nguyên học liệu số, phần mềm chuyên dụng trong giáo dục và hệ thống quản lý học tập trực tuyến (LMS - Learning Management System), giúp tổ chức, theo dõi và đánh giá toàn bộ quá trình dạy và học một cách có hệ thống và linh hoạt^[1].

Thứ hai, năng lực số của giảng viên (digital competence for educators) là một khái niệm phản ánh trình độ làm chủ công nghệ số của người giảng dạy, bao gồm các kỹ năng, kiến thức và thái độ trong việc sử dụng hiệu quả các công cụ công nghệ vào thiết kế, tổ chức, triển khai và đánh giá quá trình dạy học. Năng lực này không chỉ đòi hỏi khả năng sử dụng thành thạo phần mềm và nền tảng số, mà còn yêu cầu giảng viên có tư duy đổi mới, sáng tạo trong ứng dụng công nghệ để nâng cao chất lượng giảng dạy, đồng thời bảo đảm các nguyên tắc đạo đức và an toàn thông tin trong môi trường giáo dục số hóa^[2].

Hai khái niệm trên không tồn tại độc lập mà có mối liên hệ biện chứng với nhau: môi trường học tập số là điều kiện khách quan tạo nên không gian đổi mới phương pháp; trong khi năng lực số của giảng viên là nhân tố chủ quan mang tính quyết định đến hiệu quả của chuyển đổi số trong giảng dạy lý luận chính trị.

1.2. Vai trò của chuyển đổi số trong giảng dạy lý luận chính trị

Chuyển đổi số không chỉ là thay đổi công cụ mà còn là bước đột phá trong phương pháp dạy học, đặc biệt với các môn lý luận chính trị vốn nhiều khái niệm trừu tượng. Môi trường số giúp cụ thể hóa, trực quan hóa và cá thể hóa nội dung, hỗ trợ người học phát triển tư duy phản biện và năng lực vận dụng kiến thức.

Thứ nhất, công nghệ số cho phép minh họa sinh động các khái niệm lý luận qua hình ảnh, video lịch sử, sơ đồ tư duy, mô hình 3D…, giúp người học tiếp cận vấn đề trực quan, đa chiều. Đây là phương pháp hiệu quả khi giảng dạy các nội dung phức tạp như quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng, bản chất nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hay tiến trình phát triển các hình thái kinh tế - xã hội.

Thứ hai, nền tảng dạy học trực tuyến và hệ thống quản lý học tập (LMS) tạo môi trường tương tác cao: diễn đàn trao đổi, phòng học ảo, kiểm tra trực tuyến… giúp người học phản hồi, tranh biện, thảo luận nhiều chiều, khắc phục tính một chiều, thụ động của phương pháp truyền thống và nâng cao tư duy lý luận gắn với thực tiễn.

Thứ ba, chuyển đổi số mở ra khả năng cá nhân hóa học tập: học viên chọn tài liệu phù hợp với trình độ, tốc độ và nhu cầu phát triển cá nhân. Tài nguyên số (video, e-book, ngân hàng câu hỏi, bài tập tình huống) có thể thiết kế theo từng nhóm đối tượng như cán bộ cấp xã, sở, ngành, đoàn thể…, bảo đảm hiệu quả tiếp cận và tiếp thu.

Thứ tư, chuyển đổi số góp phần nâng cao năng lực tự học và tư duy học suốt đời - phẩm chất cốt lõi của cán bộ trong thời kỳ kinh tế tri thức. Khi có môi trường linh hoạt, người học chủ động hơn trong tiếp cận kiến thức, nghiên cứu tình huống thực tiễn, củng cố nhận thức lý luận vững chắc.

Theo UNESCO, tích hợp công nghệ số vào giáo dục không chỉ cải thiện chất lượng giảng dạy mà còn thúc đẩy đổi mới, phát triển tư duy sáng tạo, năng lực số và khả năng thích ứng của người học. Trong bối cảnh đó, giảng dạy lý luận chính trị cần tận dụng lợi thế công nghệ số để nâng cao chất lượng, hình thành đội ngũ cán bộ có nền tảng lý luận vững và năng lực hành động hiệu quả.

1.3. Chủ trương, định hướng từ Trung ương đến ngành

Nhận thức sâu sắc vai trò then chốt của chuyển đổi số trong đổi mới giáo dục - đào tạo, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm tạo lập hành lang pháp lý và động lực thúc đẩy tiến trình này. Trong đó, Nghị quyết số 26/NQ-CP ngày 15/2/2021 của Chính phủ đã xác định rõ định hướng chuyển đổi số trong lĩnh vực giáo dục: phát triển hệ thống học tập mở, xây dựng học liệu số, nâng cao năng lực số cho đội ngũ nhà giáo. Đây không chỉ là yêu cầu về kỹ thuật, mà còn là yêu cầu đổi mới toàn diện tư duy, phương pháp và tổ chức giáo dục trong bối cảnh kỷ nguyên số.

Đối với hệ thống đào tạo lý luận chính trị, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh đã cụ thể hóa định hướng đó qua Kế hoạch số 241-KH/HVCTQG ngày 05/5/2022, nhấn mạnh ba trụ cột chiến lược của chuyển đổi số: (1) phát triển hạ tầng số hiện đại, kết nối - chia sẻ dữ liệu; (2) xây dựng hệ thống học liệu số hóa, chuẩn hóa, cập nhật phục vụ giảng dạy lý luận chính trị; (3) nâng cao năng lực số cho giảng viên, đặc biệt là kỹ năng thiết kế bài giảng số, tổ chức lớp học trực tuyến và sử dụng sáng tạo các công cụ dạy học số. Những định hướng này đã và đang lan tỏa mạnh mẽ đến các trường chính trị tỉnh, trở thành kim chỉ nam trong triển khai chuyển đổi số toàn diện.

Đặc biệt, mới đây Học viện đã ban hành Công văn số 195-CV/CNCĐS ngày 28/7/2025 của Trung tâm Công nghệ và Chuyển đổi số về việc triển khai chương trình “Bình dân học vụ số”. Đây được xem là bước đi đầu tiên, có ý nghĩa nền tảng trong việc nâng cao nhận thức về chuyển đổi số, bảo đảm an toàn không gian số và trang bị kỹ năng sử dụng trí tuệ nhân tạo cho đội ngũ giảng viên các trường chính trị trong thời kỳ mới.

2. Thực trạng chuyển đổi số tại Trường Chính trị tỉnh Nghệ An

Những năm gần đây, Trường Chính trị tỉnh Nghệ An đã có nhiều nỗ lực tiếp cận và ứng dụng chuyển đổi số trong giảng dạy lý luận chính trị. Nhận thức về tầm quan trọng của chuyển đổi số trong giáo dục – đặc biệt ở lĩnh vực đặc thù như lý luận chính trị – ngày càng được nâng cao trong đội ngũ cán bộ, giảng viên và lãnh đạo nhà trường, tạo nền tảng cho những đổi mới bước đầu.

Về cơ sở hạ tầng, nhà trường từng bước đầu tư trang thiết bị phục vụ giảng dạy như hệ thống trình chiếu, phòng học thông minh, mạng internet không dây và nền tảng quản lý đào tạo trực tuyến. Các phần mềm hỗ trợ thiết kế bài giảng số, hệ thống học liệu điện tử đã bắt đầu được đưa vào sử dụng, mở ra điều kiện thuận lợi để cải tiến phương pháp dạy học theo hướng hiện đại.

Về đội ngũ, nhiều giảng viên chủ động tiếp cận công nghệ mới, làm quen với các công cụ số như phần mềm tương tác, nền tảng hội thảo trực tuyến, công cụ xây dựng bài giảng e-learning. Tuy nhiên, mức độ ứng dụng còn chưa đồng đều; năng lực số của giảng viên vẫn là thách thức lớn, nhất là trong khai thác công nghệ để tăng tính phản biện, tương tác và cá nhân hóa quá trình học tập.

Về phương pháp và nội dung giảng dạy, chuyển đổi số bước đầu đã giúp đổi mới hình thức trình bày lý luận chính trị theo hướng trực quan, sinh động, dễ tiếp cận hơn. Một số giảng viên áp dụng mô hình dạy học tích hợp công nghệ thông tin, kết hợp giữa trực tiếp và trực tuyến, giữa bài giảng truyền thống với tài nguyên số. Tuy nhiên, việc xây dựng hệ sinh thái học tập số toàn diện, nhất quán vẫn là mục tiêu lâu dài.

Tổng thể cho thấy, chuyển đổi số trong giảng dạy lý luận chính trị tại Trường Chính trị tỉnh Nghệ An đã có bước khởi đầu tích cực nhưng còn nhiều rào cản về nhận thức, năng lực, hạ tầng và học liệu. Điều đó đòi hỏi giải pháp đồng bộ, quyết liệt hơn để phát huy tối đa vai trò của chuyển đổi số trong nâng cao chất lượng đào tạo lý luận chính trị, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục – đào tạo trong thời kỳ Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

3. Một số giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy lý luận chính trị trong bối cảnh chuyển đổi số tại Trường Chính trị tỉnh Nghệ An

Để nâng cao chất lượng giảng dạy lý luận chính trị trong bối cảnh chuyển đổi số, Trường Chính trị tỉnh Nghệ An cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp từ nhận thức, tổ chức thực hiện đến bảo đảm nguồn lực, cụ thể:

Thứ nhất, tăng cường nhận thức và đổi mới tư duy về chuyển đổi số trong giảng dạy lý luận chính trị

Chuyển đổi số không chỉ dừng ở việc ứng dụng công nghệ vào giảng dạy, mà còn là quá trình đổi mới toàn diện tư duy giáo dục. Vì vậy, cần thường xuyên tổ chức tập huấn, bồi dưỡng để cán bộ, giảng viên nhận thức sâu sắc rằng chuyển đổi số là yêu cầu tất yếu, là một phần không thể tách rời trong sứ mệnh đổi mới phương pháp giáo dục lý luận chính trị trong kỷ nguyên số. Đặc biệt, trong đổi mới tư duy phải bắt đầu từ đổi mới tư duy lãnh đạo; đội ngũ lãnh đạo, quản lý phải làm gương, đi trước và dẫn dắt trong triển khai chuyển đổi số, tạo sức lan tỏa và đồng thuận trong nhà trường. Việc chuyển đổi từ tiếp cận công nghệ một cách bị động sang chủ động kiến tạo môi trường dạy - học số chính là khâu đột phá, quyết định hiệu quả của quá trình này.

Thứ hai, bồi dưỡng năng lực số cho đội ngũ giảng viên lý luận chính trị

Giảng viên cần được bồi dưỡng một cách hệ thống và bài bản về kỹ năng thiết kế bài giảng số, sử dụng nền tảng quản lý học tập trực tuyến (LMS), tổ chức lớp học tích hợp công nghệ, và đặc biệt là biết cách tận dụng công nghệ để phát huy tính phản biện, tư duy sáng tạo trong giảng dạy lý luận chính trị. Đây là yêu cầu quan trọng nhằm hiện thực hóa mô hình người thầy trở thành “kiến trúc sư của môi trường học tập”, như quan điểm của giáo dục khai phóng hiện đại^[3].

Thứ ba, Đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy gắn với công nghệ số

Việc cập nhật, xây dựng nội dung giảng dạy lý luận chính trị cần được thực hiện theo hướng mở, linh hoạt, đa dạng, bảo đảm tính chính xác, khoa học và phù hợp với trình độ nhận thức của học viên. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh phương pháp dạy học tích hợp như dạy học dự án, tình huống, thảo luận nhóm trên nền tảng số, từ đó kích thích năng lực tư duy và ứng dụng lý luận vào thực tiễn của người học. Việc thiết kế bài giảng số, video bài giảng, podcast, sơ đồ tư duy, bản đồ khái niệm cũng là hướng đi quan trọng.

Thứ tư, hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật và nền tảng học tập số

Chuyển đổi số không thể tách rời việc đầu tư cơ sở hạ tầng và nền tảng công nghệ. Nhà trường cần xây dựng một hệ thống học liệu điện tử tập trung, kho dữ liệu học tập mở, phát triển nền tảng học trực tuyến thân thiện và tích hợp các công cụ tương tác (quizz, khảo sát, phản hồi). Đồng thời, cần đảm bảo sự kết nối ổn định về đường truyền, trang thiết bị cho giảng viên và học viên, từ đó tạo nền tảng vững chắc để quá trình dạy - học diễn ra hiệu quả.

Thứ năm, phát triển văn hóa số trong hoạt động giảng dạy và học tập

Văn hóa số không chỉ là thói quen sử dụng công nghệ mà còn bao hàm thái độ tích cực, ý thức trách nhiệm, tinh thần sáng tạo và hợp tác trong môi trường số. Việc phát triển văn hóa số trong giảng dạy lý luận chính trị là điều kiện để chuyển đổi số không chỉ dừng ở hình thức, mà thực sự đi vào chiều sâu, làm thay đổi cách tiếp cận và vận hành toàn bộ quá trình giáo dục. Đặc biệt, cần xây dựng môi trường học tập số nhân văn, gắn lý luận với thực tiễn, gắn công nghệ với giá trị cốt lõi của khoa học chính trị Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.

KẾT LUẬN

Chuyển đổi số không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là động lực quan trọng góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy lý luận chính trị ở các trường chính trị tỉnh, trong đó có Trường Chính trị tỉnh Nghệ An. Việc ứng dụng công nghệ số, phát triển năng lực số cho đội ngũ giảng viên, xây dựng môi trường học tập linh hoạt, sáng tạo sẽ góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả tiếp thu và khả năng vận dụng kiến thức lý luận vào thực tiễn. Để đạt được mục tiêu đó, cần sự đồng bộ về nhận thức, chính sách và hành động từ cấp quản lý đến từng giảng viên, góp phần hiện thực hóa chủ trương chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo của Đảng và Nhà nước trong thời đại số.